Köpekler yasal olarak "tanık" sayılmaz ancak koku delilleri yüzlerce mahkumiyet kararında belirleyici rol oynadı - dahası bazı ülkelerde hatalı mahkumiyetlere de yol açtı. Amerika'da Keith Pikett'in koku dizilimi testleri nedeniyle masum insanlar yıllarca hapis yatarken, Fransa'da COFRAC akrediteli koku testleri cinayet davalarını çözdü. Bu kapsamlı araştırma, köpek delillerinin mahkemelerdeki karmaşık ve tartışmalı tarihini, landmark davaları ve bilimsel güvenilirlik sorunlarını ortaya koyuyor.

ABD Yüksek Mahkemesi'nin dönüm noktası kararları

Amerikan hukukunda köpek delillerinin kabul edilebilirliğini şekillendiren dört kritik Yüksek Mahkeme kararı bulunuyor:

Florida v. Harris (2013) davasında Yüksek Mahkeme oybirliğiyle (9-0) karar vererek, uyuşturucu köpeğinin eğitim ve sertifikasyonunun "makul şüphe" (probable cause) oluşturmak için yeterli olduğunu belirledi. Aldo adlı köpek Clayton Harris'in aracında iki kez alarm vermiş, ancak her seferinde köpeğin eğitildiği maddeler yerine farklı kimyasallar bulunmuştu. Mahkeme, köpeğin sahada yanlış pozitif oranlarına ilişkin detaylı kayıt tutulmasını zorunlu kılmayı reddetti. Yargıç Kagan'ın "Bir koklama, bu testi geçtiğinde yeterlidir" sözü meşhur oldu.

Illinois v. Caballes (2005) kararı ise trafik durdurması sırasında yapılan köpek koklamasının Dördüncü Değişiklik kapsamında bir "arama" sayılmadığını belirledi. Yargıç Souter muhalefet şerhinde "yanılmaz köpek bir hukuki kurgu yaratığıdır" diyerek %12,5 ile %60 arasında değişen yanlış pozitif oranlarına dikkat çekti.

Florida v. Jardines (2013) davası ise ev bahçesinde (curtilage) köpek kullanımının arama emri gerektirdiğini belirledi. Miami-Dade polisi, Joelis Jardines'in ön verandasına uyuşturucu köpeği getirmiş ve alarm üzerine arama emri almıştı. Yargıç Scalia, evin anayasal korunmasının en öncelikli olduğunu vurguladı.

Rodriguez v. United States (2015) kararı da önemli bir sınır koydu: Makul şüphe olmaksızın, trafik durdurmasını köpek koklaması için uzatmak anayasaya aykırıdır - birkaç dakikalık gecikmeler bile.

Köpek deliliyle hatalı mahkumiyetler

Köpek koku delillerinin en karanlık tarafı, masum insanların yıllarca hapis yatmasına neden olmasıdır. İki "köpek eğitmeni" bu konuda özellikle kötü şöhret kazandı:

John Preston vakası (Florida)

William Dillon 1981'de cinayetten mahkum edildi ve 27 yıl hapis yattı. Preston'ın "Harass II" adlı köpeği, Dillon'ı olay yerindeki kanlı tişörtle ilişkilendirmişti. 2008'de DNA testleri Dillon'ın tişörtü hiç giymediğini kanıtladı. Arizona Yüksek Mahkemesi Preston'ı "şarlatan" olarak nitelendirdi. Preston, köpeğin suyun altında ve kasırgalardan sonra bile koku izleyebildiğini iddia etmişti.

Wilton Dedge da Preston'ın köpek tanıklığıyla 1982'de tecavüzden mahkum edildi ve 22 yıl hapis yattı. DNA ile aklandı. Florida Masumiyet Projesi, Preston'ın ifadesiyle 60'a kadar kişinin hatalı mahkum edilmiş olabileceğini tahmin ediyor.

Keith Pikett vakası (Teksas)

Teksas'ta emekli polis memuru Keith Pikett'in "koku dizilimi" (scent lineup) testleri skandalı patlak verdi. Pikett, "Clue", "James Bond" ve "Quincy" adlı kan köpeklerinin imkansız doğruluk oranlarına sahip olduğunu iddia ediyordu: Clue 1.659 testte sadece bir kez, James Bond 2.266 testte sadece bir kez yanılmıştı.

Megan Winfrey 2008'de cinayet suç ortaklığından mahkum edildi. Pikett'in koku dizilimi testinde ciddi prosedür hataları vardı: Dolgu kokuları 1-2 yıllık (şüphelinin taze kokusundan çok daha eski), köpekler kokuların saklandığı aynı araçta taşınıyordu. Teksas Ceza Temyiz Mahkemesi mahkumiyeti bozdu.

Richard Winfrey (Megan'ın babası) cinayetten 75 yıl hapis cezası aldı. Onu kurbanla bağlayan tek delil Pikett'in koku testiydi. Teksas Ceza Temyiz Mahkemesi 2010'da tarihi bir karar vererek "koku ayırt etme dizilimleri, tek başına veya birincil delil olarak kullanıldığında, mahkumiyeti desteklemek için hukuki olarak yetersizdir" dedi ve mahkumiyeti bozdu. Oğlu Richard Winfrey Jr. ise jüri tarafından 13 dakikadan kısa sürede beraat etti.

Curvis Bickham üçlü cinayetle Pikett'in testi nedeniyle ilişkilendirildi ve ancak gerçek fail itiraf edince serbest bırakıldı. Evini, arabalarını ve işini kaybetti.

Uluslararası hukuk sistemlerinde köpek delilleri

İngiltere: R v Pieterson standardı

R v Pieterson and R v Holloway (1994) davası İngiltere'de iz takip köpeği delillerinin temel içtihadını oluşturdu. Lord Taylor LCJ şu standardı belirledi: Köpek eğitimi ve güvenilirliğine dair detaylı delil sunulmalı ve jüriye köpeklerin "her zaman güvenilir olmayabileceği ve sorgulanamayacağı" konusunda uyarı verilmelidir.

Almanya: Katı standartlar

Almanya 2012'de koku dizilimi metodolojisini tamamen terk etti. Nürnberg-Fürth Bölge Mahkemesi (2012) köpek delillerinin tek delil olarak kullanılması için dört minimum standart belirledi: Sadece sertifikalı köpekler kullanılmalı, koku örnekleri kesinlikle belirli bir kişiye ait olmalı, iki arama köpeği bağımsız olarak aynı sonuca ulaşmalı ve her görev tamamen filme alınmalıdır.

Fransa: İkili sistem

Fransa'da iz takip köpeklerinin (mantrailing) delil değeri yoktur, sadece soruşturma yönlendirmesi için kullanılır. Ancak koku dizilimi testleri COFRAC akreditasyonludur ve mahkemelerde delil olarak kabul edilir. 2003-2016 arasında 522 testten 162 cinayet davası çözüldü. 2007'de Capbreton'da iki İspanyol jandarmasının ETA tarafından öldürülmesi davasında koku dizilimi tetikçinin mahkumiyetinde kritik rol oynadı.

Hollanda: Rotterdam Protokolü

Hollanda, en gelişmiş koku dizilimi sistemini geliştirdi. Tek yönlü aynalı özel test odalarında, 18 ay minimum eğitimli köpekler kullanılıyor. İşleyici, köpeği etkilememek için test sırasında odada bulunmuyor. Bir köpeğin kayıtları: 167 vakada kullanıldı, 78 pozitif, 85 negatif, sadece 4 hata.

Türkiye

Türkiye'de köpekler hukuki olarak "eşya/mal" sınıfındadır. Emniyet ve Jandarma köpek eğitim merkezleri uyuşturucu, patlayıcı ve kadavra arama köpekleri yetiştirmektedir. 2021'de Mersin limanında K-9 köpeği muz kutularında 1,3 ton kokain tespit etti; baş sanıklar 27-30 yıl ceza aldı. Ancak Türkiye'de köpek delillerinin kabul edilebilirliğine dair spesifik içtihat oluşturan dava bulunamamıştır; köpek alarmları genellikle aramayı başlatmak için kullanılmakta, doğrudan delil olarak değerlendirilmemektedir.

Bilimsel güvenilirlik: UC Davis araştırması

Köpek koku tespitinin güvenilirliğine ilişkin en önemli araştırma 2011 yılında UC Davis'te Lisa Lit ve ekibi tarafından yapıldı. Animal Cognition dergisinde yayınlanan çalışma şok edici sonuçlar ortaya koydu.

Çalışma tasarımı: 18 sertifikalı uyuşturucu/patlayıcı köpek-eğitmen ekibi bir kilisede dört odayı aradı. Eğitmenlere iki odada kırmızı inşaat kağıdıyla işaretlenmiş hedef kokular olduğu söylendi. Kritik detay: Hiçbir odada gerçek hedef koku yoktu - her alarm yanlış pozitifti.

Sonuçlar: 144 denemede 225 yanlış alarm kaydedildi. Sadece 21 deneme (%15) "temiz" geçti. İşaretli konumlarda (insan önerisi) aldatıcı koku konumlarından (köpek ilgisi) daha fazla alarm verildi. Dr. Lit: "Sadece köpeğin burnunun hassasiyeti veya ne kadar iyi eğitildiği değil. Köpek-eğitmen etkileşimini etkileyen bilişsel faktörler var ve bunlar burnun hassasiyeti kadar - hatta daha da - önemli olabilir."

Mahkeme salonunda facility dogs: Tanık destek köpekleri

Köpeklerin mahkemelerde farklı bir kullanımı daha var: Tanıkları - özellikle çocuk mağdurları - desteklemek için "facility dog" adı verilen eğitimli köpekler. Bu köpekler tanıklık etmiyor; tanığın yanında oturarak duygusal destek sağlıyor.

İlk uygulama ve yayılma

2003: Ellen O'Neill-Stephens, Seattle'da King County savcılık ofisinde ilk kez Jeeter adlı köpeği adli görüşmelere ve mahkeme salonuna getirdi.

2004: Ellie adlı Golden Retriever, Canine Companions for Independence tarafından ilk resmi "facility dog" olarak King County Savcılık Ofisi'ne yerleştirildi.

2012: Courthouse Dogs Foundation kuruldu.

Günümüz: ABD'de yaklaşık 40 eyalette 238-388 facility dog görev yapıyor. Kanada, Şili ve diğer ülkelere de yayıldı.

Landmark davalar

People v. Tohom (2013, New York): Victor Tohom, 15 yaşındaki kızına yönelik cinsel saldırıdan yargılandı. Mağdur TSSB tanısı almıştı. Rose adlı Golden Retriever'ın eşlik etmesine savunma itiraz etti ancak temyiz mahkemesi "köpeğin göze batmayan varlığının" sanığın yüzleştirme haklarını ihlal etmediğine karar verdi. Bu, mahkeme salonu köpeklerinin anayasaya uygun olduğunu açıkça belirleyen ilk büyük temyiz kararı oldu.

State v. Dye (2013, Washington Yüksek Mahkemesi): Savunma avukatı, köpeğin jüride sempati uyandıracağını iddia etti ve "eğer sanık da tanıklık ederken bebeğini kucağında tutabilir mi" diye sordu. Mahkeme talebi reddetti ve köpek kullanımını onayladı. İlginç olan, jürinin Dye'ı mahkum etmesine rağmen mağdurun "savunmasız kurban" olduğunu kabul etmemesiydi - köpeğin jüriyi etkilemediğinin kanıtı.

Commonwealth v. Purnell (2021, Pennsylvania Yüksek Mahkemesi): Otistik genç tanık korku nedeniyle ifade veremiyordu. Melody adlı siyah Labrador eşlik etti. Mahkeme, tanığa yardım ile sanığın adil yargılanma hakkı arasında "dengeleme testi" uygulanması gerektiğini belirledi.

Etik tartışmalar

Savunma avukatları şu itirazları ileri sürüyor:

Jüri önyargısı: Köpekler tanığı daha sempatik gösterebilir ve mağduriyet izlenimi yaratabilir.

Yüzleştirme hakkı: Köpekler, yalan söyleyen tanığı da rahatlatabilir - tanığın güvenilirliğini yapay olarak artırabilir.

Araştırma sonuçları: Burd & McQuiston'un 2019 çalışması, facility dog'ların jüri kararlarını etkilemediğini buldu. Hatta peluş oyuncak ayılar köpeklerden daha önyargı yaratıcı çıktı.

Tarihi davalar: Old Drum ve ortaçağ hayvan davaları

Old Drum Davası (1870, Missouri)

Amerikan tarihinin en ünlü köpek davası. Charles Burden'ın av köpeği "Old Drum" komşusu Leonidas Hornsby'nin yeğeni tarafından vuruldu. Dava dört kez görüldü ve Missouri Yüksek Mahkemesi'ne kadar gitti.

Davacının avukatı George Graham Vest (sonradan ABD Senatörü) kapanış konuşmasında dava delillerinden hiç bahsetmedi, bunun yerine ölümsüz "Köpeğin Övgüsü" konuşmasını yaptı: "Bu bencil dünyada bir insanın sahip olabileceği tek özverili dost, onu asla terk etmeyen, asla nankör veya hain çıkmayan dosttur - köpeğidir." Bu konuşma "Man's best friend" deyiminin kökenini oluşturdu.

Ortaçağ hayvan davaları

13-18. yüzyıllarda Avrupa'da hayvan davaları yaygındı:

• 1386: Fransa'da bir domuz, çocuk öldürmekten yargılandı ve insan gibi davaya dahil edildi
• 1400: Paris'te köpek-adam yargısal düello yapıldı
• 1906: İsviçre'de bir köpek soyguncu ortaklığından yargılandı ve idam edildi

Sonuç: Köpek burnu ile hukuk arasındaki gerilim

Köpek koku delilleri, bilimsel gerçeklik ile hukuki kabul arasındaki uçurumu çarpıcı biçimde ortaya koyuyor. ABD Yüksek Mahkemesi Florida v. Harris'te sertifikasyonu yeterli bulurken, bilimsel çalışmalar sahada %60-80 yanlış pozitif oranları belgeliyor. Eğitmen etkisi (Clever Hans etkisi) kanıtlanmış olmasına rağmen, mahkemeler bu sorunu büyük ölçüde görmezden geliyor.

Kritik bulgular:

• Koku dizilimi delilleri Teksas'ta tek başına mahkumiyet için artık yetersiz sayılıyor
• Almanya koku dizilimi metodunu tamamen terk etti
• Fransa'da iz takip köpekleri delil değeri taşımazken, akrediteli koku testleri kabul ediliyor
• Facility dog'lar (tanık destek köpekleri) 40+ ABD eyaletinde yasal, ancak hiçbir temyiz mahkemesi bu nedenle mahkumiyet bozmadı

Köpeklerin koku alma duyusu insanınkinden 10.000-100.000 kat daha hassas olabilir, ancak bu yetenek otomatik olarak hukuki güvenilirlik anlamına gelmiyor. John Preston ve Keith Pikett vakaları, sözde "uzman" köpek eğitmenlerinin masum insanları onlarca yıl hapse gönderebileceğini trajik biçimde gösterdi. Gelecekte köpek delillerinin mahkemelerde nasıl değerlendirileceği, bilimsel standardizasyon, bağımsız denetim ve eğitmen önyargısının kontrolüne bağlı olacak.